Over de detentiefasering bestaat nog wel eens onduidelijkheid. Wanneer kun je naar welke afdeling worden geplaatst? En wie bepaalt dit eigenlijk? Deze vragen worden hieronder behandeld.

Hoe ziet een normale detentiefasering eruit?

Als gedetineerde krijg je normaal gesproken steeds meer vrijheden. In het begin zit je helemaal gesloten, later mag je ook halfopen of soms zelfs helemaal open. Dit wordt ook wel het ‘resocialisatiebeginsel’ genoemd. Dat houdt in dat er zoveel mogelijk wordt toegewerkt naar de uiteindelijke vrijlating en terugkomst in de maatschappij.

Normaal gesproken ziet het er dus zo uit:

1. Huis van Bewaring (gesloten)
2. Normaal beveiligde gevangenis
3. Beperkt beveiligde inrichting (BBI)
4. Zeer beperkt beveiligde inrichting (ZBBI)
5. Penitentiair Programma (PP)
6. Vrijlating of voorwaardelijke invrijheidstelling (v.i.)

Soms wordt er een klinische observatie nodig geacht voordat besloten wordt iemand naar een bepaalde inrichting over te plaatsen. Dan wordt de gedetineerde overgebracht naar de afdeling Klinisch Psychologisch Onderzoek (KPO) van het Penitentiair Selectie Centrum (PSC).

Een aantal voorwaarden die aan deze plaatsing zitten:

• De gedetineerde moet tenminste de helft van de opgelegde straf in een gesloten inrichting hebben doorgebracht om voor ZBBI in aanmerking te komen.
• Fasering gebeurt alleen in de laatste 18 maanden van de gevangenisstraf.
• De duur van de fasering hangt af van de totale strafduur.
• De ZBBI-fase duurt maximaal 6 maanden, en de PP-fase maximaal 12 maanden. De BBI-fase duurt maximaal 18 maanden.
• De gedetineerde kan maximaal 1/6e deel van zijn straf met PP.

Wie bepaalt in welke afdeling je komt?

In Nederland beslist de Selectiefunctionaris (SF) bij het Miniserie van J&V, DJI, in welke afdeling je wordt geplaatst, in welk regime, en of je mee mag doen aan het Penitentiair Programma (PP). Om tot een keuze te komen, maakt de selectiefunctionaris gebruik van een aantal selectiecriteria die in de Regeling selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden staan.  Met deze criteria kan de SF:

• Het beveiligingsniveau bepalen
  • 5 niveau’s, het laagste is de Zeer beperkt beveiligde inrichting of afdeling, en het hoogste is de Extra beveiligde inrichting
• Het regimesoort bepalen
  • 4 niveau’s, tussen een Regime van Algehele gemeenschap en een Individueel regime
• Bepalen of je voor speciale plaatsing in aanmerking komt
  • Bijvoorbeeld het Pieter Baan Centrum, een Penitentiair Ziekenhuis, of Verslaafden Begeleidingsafdeling

In principe beslist de SF dus op basis van deze criteria in deze categorieën, maar het kan ook zijn dat de SF hiervan afwijkt. Hij mag dit doen als hij genoeg reden in de persoon van de gedetineerde ziet.

Als de gedetineerde een psychische aandoening heeft of een ‘gebrekkige ontwikkeling van de geestvermogens’ heeft, kan de SF bepalen dat de gedetineerde moet worden opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Een andere mogelijkheid bij psychische problematiek is te worden geplaatst in een PPC (Penitentiair Psychiatrisch Centrum), een psychiatrische afdeling bij een p.i. Daarvan zijn er een paar.

Wat is de procedure bij fasering?

De directie doet een selectievoorstel aan de SF nadat een MDO heeft plaats gehad (multi disciplinair overleg) waarin adviezen van Reclassering, OM en (bij adres buiten de p.i. ook plaatselijke Politie). De directie vraagt deze adviezen op en baseert het selectievoorstel enerzijds op deze adviezen maar verder ook op het gedrag in de p.i. (rood/groen; maatregelen; drugs; eventuele kwesties bij eerder verlof). Bij de voorbereiding van het selectievoorstel kan flinke vertraging ontstaan, zodat een faseringsdatum al lang is verstreken voordat het voorstel wordt ingediend bij de SF. Dat gebeurt helaas vaak. Het is van groot belang dit zelf goed te bewaken bij de case manager, zodat alle stappen in deze procedure tijdig worden genomen. Alleen al het tijdig aanvragen van de adviezen. De case manager moet een D&R plan (over de reïntegratie) klaar hebben. Je ziet vaak dat het bij tussentijdse overplaatsing mis gaat. Soms kan de (tijdige) gebruikmaking van het klachtrecht hierin een een handje helpen. De RSJ (hoogste instantie detentie klachtrecht) is van mening dat de SF in normale gevallen binnen een week over een selectievoorstel moet kunnen beslissen. In de praktijk lukt dat laatste wel ongeveer. Eventuele overschrijding door de SF kan weer via een bezwaar bij de SF worden aangepakt.

Kun je bezwaar aantekenen tegen de beslissing van de Selectiefunctionaris?

Ja, dat kan. Als de Selectiefunctionaris (SF) een bepaalde beslissing heeft genomen, kun je binnen zeven dagen een bezwaarschrift indienen via een briefje in de p.i. Omdat die bezwaartermijn zo kort is, blijft het altijd beter meteen zelf dat bezwaar in te dienen. Redenen hoeven daar nog niet persé in te staan, dat kan daarna worden aangevuld. De SF moet je de mogelijkheid geven om schriftelijk of mondeling je bezwaar toe te lichten. Dat gebeurt niet als je bezwaar direct gegrond, direct ongegrond of niet-ontvankelijk wordt verklaard. Beroep bij de RSJ is eveneens binnen een week in te dienen op dezelfde wijze. Voor het schrijven van een goed (aanvullend) bezwaarschrift of beroepschrift is het aan te raden een advocaat in te schakelen, maar het is niet verplicht.

Wanneer kun je naar een Beperkt Beveiligde Inrichting (BBI)?

Gedetineerden in een BBI-inrichting krijgen elke 4 weken een weekend verlof. Als je in een BBI geplaatst wilt worden, moet je aan de volgende voorwaarden voldoen:

1. De gedetineerde vormt een beperkt vlucht- en maatschappelijk risico
2. De gedetineerde heeft nog maximaal 18 maanden straf tegoed
   • Hier wordt ook rekening gehouden met vervangende hechtenis en gijzeling die je nog op grond van art. 24c, 24d Sr en art. 28 lid 1 Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften open hebt staan.
3. De gedetineerde beschikt over een aanvaardbaar verlofadres

Daarnaast kan ook rekening worden gehouden met de aard en zwaarte van het delict waar je in eerste instantie voor veroordeeld bent.

De selectiefunctionaris beoordeelt of je geschikt bent om naar de BBI te gaan. Daarbij houdt hij rekening met bovenstaande, maar ook met de beoordeling van de resocialisatie. Dat houdt in dat er wordt gekeken:

• of je al eens eerder verlof of vrijheden hebt gekregen, en hoe je daar mee om bent gegaan
• hoe je gedrag binnen de inrichting is. Drugsgebruik en gedragsrapportages kunnen hier nadelig werken.

Zelfmelders -relatief kort gestraften (tot 2 jaar), als zodanig aangemerkt door de Selectiefunctionaris, komen meteen in een BBI.

Let op: er zijn twee categorieën gedetineerden die sowieso niet in aanmerking komen voor de BBI:

1. Mensen waarvan vaststaat dat ze na detentie zullen worden uitgezet of uitgeleverd
2. Mensen die tbs (terbeschikkingstelling) met dwangverpleging opgelegd hebben gekregen

Wanneer kun je in een Zeer Beperkt Beveiligde Inrichting (ZBBI)?

In de ZBBI mag je elk weekend met regimair verlof. Je kunt ook aan het werk bij een externe werkgever. Als je in een ZBBI geplaatst wilt worden, moet je aan de volgende voorwaarden voldoen:

1. De gedetineerde vormt een te verwaarlozen (zeer klein) vlucht- of maatschappelijk risico
2. Je hebt een gevangenisstraf gekregen van ten minste 6 maanden
   1. Als die onherroepelijk is (Hoger Beroep niet meer mogelijk), dan moet je ten minste de helft van de opgelegde straf al ondergaan hebben
   2. Als die herroepelijk is (Hoger Beroep nog wel mogelijk of loopt nog), dan moet je minstens de helft van de opgelegde straf in voorlopige hechtenis hebben ondergaan
3. Je hebt geen veroordelingen tot een betaling van een boete of andere bedragen van meer dan €226,-
4. Je hebt minimaal nog 6 weken en maximaal nog 6 maanden straf tegoed
5. Je hebt een aanvaardbaar verlofadres

Er zijn 3 categorieën gedetineerden die sowieso niet in aanmerking komen voor de ZBBI:

1. Mensen waarvan vaststaat dat ze na detentie zullen worden uitgezet of uitgeleverd
2. Mensen die tbs met dwangverpleging opgelegd hebben gekregen
3. Mensen die niet willen deelnemen aan het programma Terugdringen Recidive

Wat is een aanvaardbaar verlofadres?

Als je een verlofadres opgeeft, wordt dat eerst gecontroleerd. Er wordt informatie opgevraagd bij de wijkagent, die kijkt naar wie er in het huis wonen, wat voor wijk het is, enzovoorts. Ook het adres zelf wordt aangeschreven. Daarna wordt er besloten of het adres voldoende geschikt wordt geacht.

Wat is een Penitentiair Programma (PP)?

Met toestemming van de directeur kan maximaal de laatste 12 maanden van de strafoplegging buiten de p.i. worden gewerkt , minimaal 26 uur per week, op een goedgekeurde werkplek. Dan kan ook buiten de p.i. worden verbleven, op een goedgekeurd verblijfadres met een eigen regime van huisregels, in de regel een instelling als Exodus of Limor.

Voorwaardelijke invrijheidstelling (v.i.)

Na 2/3 van de strafoplegging wordt je in principe in vrijheid gesteld (art. 15 lid 2 Sr). De voorwaarden worden bepaald door de Officier van Justitie en kunnen bij sommige delicten ingrijpend zijn (b.v. enkelband, gebiedsverbod). Straffen tot een jaar hebben geen v.i. Van straffen tussen 1 en 2 jaar, zit je het eerste jaar geheel uit, maar fasering blijft wel van toepassing dus op gegeven moment is open kamp mogelijk of PP. Van het het resterend deel boven het eerste jaar, ligt de v.i. datum bij uitzondering al op 1/3 van het restant (art. 15 lid 1 Sr). Let goed op art. 15 lid 3 Sr.: wanneer de rechter een gedeeltelijk voorwaardelijke straf oplegt, heb je geen v.i. Dat wordt vaak vergeten. Een gedeeltelijk voorwaardelijke straf hoeft dus niet altijd zo gunstig te zijn voor de duur van de detentie. En verder nog kan het OM op grond van art. 15d Sr vorderen dat de v.i. geheel of gedeeltelijk niet doorgaat. Dan volgt daarover een aparte terechtzitting.